महाराष्ट्रातील टॉप 31 किल्ले | Top 31 Forts in Maharashtra

Top 31 Forts in Maharashtra महाराष्ट्रातील टॉप 31 किल्ले मराठी सर्व माहिती तुम्हाला या लेखात मिळेल.

महाराष्ट्रातील खूप सारा किल्ल्यांना तुम्ही ओळखू शकता. पण काही किल्ल्यांना कोणी ओळखू शकत नाही

काही किल्ल्यांचे नाव कदाचित कोणालाच माहीत नसेल. महाराष्ट्रात एकूण 350 किल्ले आहेत.

त्यापैकी 31 किल्ले आहे जे ऐतिहासिक दृष्ट्या महत्त्वाचे आणि खूप लोकप्रिय आहे. ज्याची तुम्हाला माहिती या लेखात मिळेल.

महाराष्ट्रातील किल्ला माहिती मराठी (Maharashtra Fort information in Marathi)

Top 31 Forts in Maharashtra

रायगड किल्ला

राजगड किल्ला

लोहगड किल्ला

शिवनेरी किल्ला

जंजिरा किल्ला

प्रतापगड किल्ला

सिंधुदुर्ग किल्ला

पुरंदर किल्ला

तोरणा किल्ला

अंजनेरी किल्ला

रामसेज किल्ला

शनिवार वाडा

सिंहगड किल्ला

जीवधन किल्ला

पन्हाळा किल्ला

वासोटा किल्ला

हरिश्चंद्रगड किल्ला

राजमाची किल्ला

विसापूर किल्ला

अकोला किल्ला

वसई किल्ला

विजयदुर्ग किल्ला

मल्हारगड किल्ला

तुंग किल्ला

प्रबळगड किल्ला

सुवर्णदुर्ग किल्ला

घनगड किल्ला

हरिहर किल्ला

इंदोरी किल्ला

बर्डी किल्ला

कोकण दिवा किल्ला

1. रायगड किल्ला

रायगड किल्ला हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील महाड, रायगड जिल्ह्यातील एक डोंगरी किल्ला आहे. दख्खनच्या पठारावरील हा सर्वात मजबूत किल्ला आहे.

रायगडावरील अनेक बांधकामे आणि वास्तू छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधल्या होत्या आणि मुख्य अभियंता हिरोजी इंदुलकर होते.

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1674 मध्ये मराठा राज्याचा राजा म्हणून राज्याभिषेक केल्यावर त्यांनी रायगड किल्ल्याला आपली राजधानी केली, जे नंतर मराठा साम्राज्यात विकसित झाले, अखेरीस पश्चिम आणि मध्य भारताचा बराचसा भाग व्यापला.

रायगड किल्ला ही छत्रपती शिवाजी महाराजांची दुसरी राजधानी आहे.

१७६५ मध्ये हा किल्ला ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या सशस्त्र मोहिमेचे ठिकाण होता.

अखेर 9 मे 1818 रोजी किल्ला इंग्रजांनी लुटला आणि नष्ट केला.

रायगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

2. राजगड किल्ला

राजगड किल्ला (शाब्दिक अर्थ सत्ताधारी किल्ला) हा भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यात वसलेला एक डोंगरी किल्ला आहे.

पूर्वी मुरुमदेव या नावाने ओळखला जाणारा, हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राजवटीत सुमारे 26 वर्षे मराठा साम्राज्याची राजधानी होता.

त्यानंतर राजधानी रायगड किल्ल्यावर हलविण्यात आली.

तोरणा नावाच्या जवळच्या किल्ल्या वरून सापडलेला खजिना राजगड किल्ल्याला पूर्णपणे बांधण्यासाठी आणि मजबूत करण्यासाठी वापरला गेला.

छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र राजाराम प्रथम यांचा जन्म, छत्रपती शिवाजी महाराजांची राणी सईबाई यांचा मृत्यू, आग्र्याहून छत्रपती शिवाजी महाराजांचे परतणे, महादरवाजाच्या भिंतीमध्ये अफझलखानाचे शीर दफन करणे यासह अनेक महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक घटनांचा हा किल्ला साक्षीदार आहे

छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1665 मध्ये मुघल सेनापती जयसिंग पहिला, मुघल सेनापती याच्यासोबत पुरंदरच्या तहावर स्वाक्षरी केली तेव्हा त्यांनी ठेवलेल्या 12 किल्ल्यांपैकी राजगड किल्ला देखील एक होता.

या तहानुसार 23 किल्ले मुघलांच्या ताब्यात देण्यात आले.

राजगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

3.लोहगड किल्ला

लोहगड किल्ला हा भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील अनेक डोंगरी किल्ल्यांपैकी एक आहे.

शिवाजी महाराजांनी 1648 मध्ये ते ताब्यात घेतले, परंतु 1665 मध्ये पुरंदरच्या तहाने त्यांना ते मुघलांच्या स्वाधीन करण्यास भाग पाडले.

शिवाजी महाराजांनी 1670 मध्ये किल्ला पुन्हा ताब्यात घेतला आणि त्याचा खजिना ठेवण्यासाठी वापरला.

लोहगड किल्ल्याचा उपयोग सुरतेतील लूट ठेवण्यासाठी होत असे.

पुढे पेशवेकाळात नाना फडणवीस यांनी या किल्ल्याचा काही काळ राहण्यासाठी वापर केला आणि किल्ल्यात एक मोठी टाकी, पायरी विहीर अशा अनेक वास्तू बांधल्या होत्या.

लोहगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी इथे क्लिक करा

4. शिवनेरी किल्ला

शिवनेरी किल्ला हा भारतातील महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नरजवळ वसलेला 17 व्या शतकातील लष्करी तटबंदी आहे.

शिवनेरी किल्ला हे मराठा साम्राज्याचे सम्राट आणि संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज यांचे जन्मस्थान आहे.

शिवनेरी हा किल्ला शिवाजीचे वडील शहाजी राजे यांनी आपल्या मुलाला आणि पत्नी जिजामाता यांना आक्रमक आणि नैसर्गिक आपत्तींपासून सुरक्षित ठेवण्यासाठी बांधला होता.

शिवाजी महाराजांचा जन्म 19 फेब्रुवारी 1630 रोजी किल्ल्यावर झाला (काही माहितीनुसार 1627) आणि त्यांचे बालपण तेथेच गेले.

किल्ल्याच्या आत शिवाई देवीला समर्पित एक लहान मंदिर आहे, ज्यांच्या नावावरून शिवाजी हे नाव पडले.

1673 मध्ये इंग्रज प्रवासी फ्रेज याने किल्ल्याला भेट दिली आणि त्याला तो अजिंक्य वाटला.

त्याच्या नोंदीनुसार, किल्ल्यामध्ये इतकी सुविधा होती की सात वर्षे हजार कुटुंबांचे पोट भरण्यासाठी पुरेसा होता.

२०२१ मध्ये, युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांच्या तात्पुरत्या यादीमध्ये “महाराष्ट्रातील मराठा मिलिटरी आर्किटेक्चरच्या” अनुक्रमांक नामांकनाचा भाग म्हणून समाविष्ट केले गेले.

शिवनेरी किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी इथे क्लिक करा

5. जंजिरा किल्ला

मुरुड-जंजिरा हे भारतातील महाराष्ट्रातील रायगड जिल्ह्यातील मुरुड या किनारी शहराच्या अगदी जवळ एका बेटावर वसलेल्या एका प्रसिद्ध किल्ल्याचे आणि पर्यटन स्थळाचे स्थानिक नाव आहे.

किल्ल्याचा मुख्य दरवाजा किनार्‍यावर राजापुरीकडे आहे आणि त्यापासून सुमारे 40 फूट (12 मीटर) अंतरावर असतानाच ते दिसू शकते. सुटकेसाठी खुल्या समुद्राकडे एक लहान पोस्टर्न गेट आहे.

या किल्ल्याचे विशेष आकर्षण म्हणजे कलालबांगडी, चावरी आणि लांडा कासम नावाच्या 3 अवाढव्य तोफा.

या तोफांना त्यांच्या शूटिंग रेंजची भीती वाटते असे म्हटले जाते. पश्चिमेला दुसरा दरवाजा समुद्राभिमुख आहे, त्याला ‘दर्या दरवाजा’ म्हणतात.

घोसाळगड नावाचा आणखी एक किल्ला आहे, जो मुरुड-जंजिरा च्या पूर्वेला सुमारे ३२ किमी (२० मैल) डोंगराच्या माथ्यावर आहे, ज्याचा उपयोग जंजिऱ्याच्या राज्यकर्त्यांसाठी चौकी म्हणून केला जात होता.

मुरुड येथील जंजिऱ्याच्या नवाबांचा राजवाडा आजही सुस्थितीत आहे.

मुख्य गेटच्या बाजूला असलेल्या बाहेरील भिंतीवर, वाघासारखा पशू हत्तींना पंजे मारत असल्याचे चित्रण करणारे शिल्प आहे.

मुरुड-जंजिरा किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

6. प्रतापगड किल्ला

प्रतापगड किल्ला म्हणजे ‘शौर्य किल्ला’ हा पश्चिम भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील सातारा जिल्ह्यात असलेला एक मोठा डोंगरी किल्ला आहे.

1659 मध्ये झालेल्या प्रतापगडाच्या लढाईमुळे किल्ल्याचे ऐतिहासिक महत्त्व आहे. हा किल्ला आता एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे.

मराठा शासक छत्रपती शिवाजी महाराजांनी नीरा आणि कोयना नद्यांच्या काठाचे रक्षण करण्यासाठी आणि पार खिंडीचे रक्षण करण्यासाठी या किल्ल्याच्या बांधकामाची जबाबदारी मोरोपंत त्र्यंबक पिंगळे, त्यांचे पंतप्रधान यांना दिली.

ते 1656 मध्ये पूर्ण झाले. शिवाजी महाराज आणि अफझलखान यांच्यातील प्रतापगडाची लढाई या किल्ल्याच्या तटबंदीखाली 10 नोव्हेंबर 1659 रोजी झाली होती.

किल्ला खालचा किल्ला आणि वरचा किल्ला असे विभागता येतो.

वरचा किल्ला टेकडीच्या शिखरावर बांधला होता. हे अंदाजे चौरस आहे, प्रत्येक बाजूला 180 मीटर लांब आहे.

देवाच्या महादेवाच्या मंदिरासह अनेक कायमस्वरूपी इमारती आहेत. हे किल्ल्याच्या वायव्येस स्थित आहे, आणि 250 मीटर पर्यंतच्या थेंबांनी वेढलेले आहे.

अफझल बुरूज किल्ल्यापासून व्यवस्थित पसरलेला आहे आणि किल्ल्याकडे जाणाऱ्या मार्गाचे रक्षण करतो.

प्रतापगडाच्या लढाईनंतर बांधण्यात आल्याचे सांगितले जाते आणि अफझलखानाचा मृतदेह बुरुजाखाली दबल्याचे सांगितले जाते.

प्रतापगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

7. सिंधुदुर्ग किल्ला

सिंधुदुर्ग किल्ला हा पश्चिम भारतातील महाराष्ट्राच्या किनार्‍याजवळ अरबी समुद्रातील बेट व्यापलेला एक ऐतिहासिक किल्ला आहे.

हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधला होता.

हा किल्ला महाराष्ट्राच्या कोकण विभागातील सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील मालवण शहराच्या किनाऱ्यावर, मुंबईच्या दक्षिणेस ४५० किलोमीटर (२८० मैल) अंतरावर आहे.

परदेशी (इंग्रजी, डच, फ्रेंच आणि पोर्तुगीज) व्यापार्‍यांच्या वाढत्या प्रभावाचा मुकाबला करणे आणि जंजिऱ्यातील सिद्धींचा उदय रोखणे हा त्याचा मुख्य उद्देश होता.

1664 मध्ये हिरोजी इंदुलकर यांनी बांधकामाची देखरेख केली. खुर्ते बेट म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या छोट्या बेटावर हा किल्ला बांधला गेला.

हा किल्ला बांधण्यासाठी शिवाजी महाराजांनी 200 वडेरा लोकांना आणले.

कास्टिंगमध्ये 4,000 पौंडांपेक्षा जास्त शिसे वापरले गेले आणि पायाभरणी केली गेली.

25 नोव्हेंबर 1664 रोजी बांधकाम सुरू झाले. तीन वर्षांच्या कालावधीत (1664-1667) बांधलेला

सागरी किल्ला 48 एकरांवर पसरलेला आहे, दोन मैल (3 किमी) लांब तटबंदी आणि 30 फूट (9.1 मीटर) भिंती आहेत, उंच आणि 12 फूट (3.7 मीटर) जाड. भव्य भिंती शत्रूंना आणि अरबी समुद्राच्या लाटा आणि भरती-ओहोटींना प्रतिबंधक म्हणून काम करण्यासाठी डिझाइन केल्या होत्या.

मुख्य प्रवेशद्वार बाहेरून कोणीही ओळखू शकत नाही अशा प्रकारे लपलेले आहे.

सिंधुदुर्ग किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

8. पुरंदर किल्ला

पुरंदर किल्ला हे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराज यांचे जन्मस्थान म्हणून ओळखले जाते

पुरंधरचा किल्ला पुण्याच्या आग्नेयेला ५० किमी अंतरावर पश्चिम घाटात समुद्रसपाटीपासून ४,४७२ फूट (१,३९० मीटर) उंचावर आहे.

पुरंदर आणि वज्रगड (किंवा रुद्रमाळ) हे दुहेरी किल्ले ज्यापैकी नंतरचे दोन किल्ले लहान आहेत, ते मुख्य किल्ल्याच्या पूर्वेला आहेत. या किल्ल्यावरून पुरंदर हे गाव पडले.

1646 मध्ये, छत्रपती शिवाजी महाराज, अजूनही त्यांच्या तारुण्यात, मराठा साम्राज्यासाठी त्यांच्या पहिल्या विजयांपैकी एकात, छापा टाकून किल्ल्यावर नियंत्रण स्थापित केले.

पुरंदर किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

9. तोरणा किल्ला

तोरणा किल्ला ज्याला प्रचंडगड असेही म्हणतात, हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यात स्थित एक मोठा किल्ला आहे.

हे ऐतिहासिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण आहे कारण हा शिवाजी महाराजांनी 1646 मध्ये वयाच्या 16 व्या वर्षी काबीज केलेला पहिला किल्ला होता.

या टेकडीची समुद्रसपाटीपासून 1,403 मीटर (4,603 फूट) उंची आहे, ज्यामुळे हा जिल्ह्यातील सर्वात उंच किल्ला आहे.

प्रचंडगड यावरून हे नाव आले आहे.

अशा प्रकारे तो मराठा साम्राज्याच्या किल्ल्यांपैकी एक बनलेला पहिला किल्ला बनला. शिवाजींनी ‘प्रचंडगड’ किल्ल्याचे तोरणा असे नामकरण केले आणि त्यामध्ये अनेक स्मारके व बुरुज बांधले.

तोरण्यावरून रायगड, लिंगाणा, राजगड, पुरंदर किल्ला, सिंहगड दिसतो.

तोरणा किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

10. अंजनेरी किल्ला

नाशिक-त्र्यंबकेश्वर पर्वत रांगेतील अंजनेरी हा किल्ला हनुमानाचे जन्मस्थान मानला जातो.

अंजनेरी किल्ला हे नाशिकपासून त्र्यंबकरोडने २० किमी अंतरावर आहे.

हे स्थानिक नाशिककरांसाठी खास पावसाळ्यात प्रसिद्ध ट्रेकिंग स्पॉट बनले आहे.

अंजनेरी हे हनुमानाचे जन्मस्थान असून हनुमानाची आई अंजनी यांच्या नावावरून हे नाव पडले आहे.

रघुनाथराव पेशवे उर्फ ​​राघोबादादा यांनी वनवासात असताना या जागेचा उपयोग उन्हाळी माघार म्हणून केला होता.

अंजनेरी किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

11. रामशेज किल्ला

रामशेज किल्ला (रामशेज – रामाचा पलंग) हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील नाशिकच्या उत्तर-पश्चिमेस १० किलोमीटर (६.२ मैल) अंतरावर असलेला एक छोटासा किल्ला आहे.

असे मानले जाते की प्रभू राम श्रीलंकेला गेले तेव्हा त्यांनी किल्ल्यावर थोडा वेळ मुक्काम केला होता.

साडेसहा वर्षे चाललेल्या मुघल साम्राज्याविरुद्धच्या लढाईत रामसेज किल्ल्याचा वापर करण्यात आला.

किल्ल्याचे पहिले किल्लेदार (फोर्ट कमांडर) सूर्याजी जाधव होते, परंतु त्यांची साडेपाच वर्षांनी बदली झाली आणि मराठा साम्राज्याच्या रोटेशन धोरणानुसार लवकरच नवीन किल्लेदाराची नियुक्ती करण्यात आली.

१६८२ मध्ये औरंगजेबाने सहाबुद्दीन खानला किल्ला जिंकण्यासाठी पाठवले.

शाहबुद्दीन खानने आपल्या 40,000 मनुष्य सेना आणि मजबूत तोफखानासह, काही तासांत किल्ला ताब्यात घेण्याचे वचन दिले, परंतु किल्ल्यातील 600 मराठा सैनिकांनी आपल्या चौक्या धरल्या आणि गोफणीच्या जोरदार रांगा लावून, गवताच्या ढिगाऱ्या पेटवून अनेक महिने सैन्याला मागे ढकलले.

रामशेज किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

12. शनिवार वाडा

शनिवार वाडा हा पेशव्यांचा 13 मजली वाडा 1736 साली बाजीराव-पहिला याने बांधला होता.

हे पेशव्यांच्या मुख्यालयात होते आणि ते पुण्याच्या संस्कृतीचे प्रतीक आहे.

सुरक्षेला सर्वोच्च प्राधान्य देऊन ही रचना बांधण्यात आली होती.

मुख्य प्रवेशद्वार ‘दिल्ली दरवाजा’ म्हणून ओळखला जातो आणि इतरांना गणेश, मस्तानी, जांभळ, खिडकी अशी नावे आहेत.

शनिवारवाड्यासमोर घोड्यावर बसलेला बाजीरावांचा पुतळा. बाजूला गणेश महाल, रंगमहाल, आरसा महल, हस्ती_दंत महल, दिवाणखाना आणि कारंजे दिसतात.

हा राजवाडा पेशव्यांच्या सत्तेचे आसनस्थान होता आणि नंतर 1828 मध्ये आग लागून नष्ट झाला. या राजवाड्याला बळकटी देणार्‍या भिंती, भक्कम दरवाजे, अतिरिक्त संरक्षणासाठी स्पायकरने जडवलेल्या भिंती आहेत.

शनिवार वाडा किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

13. सिंहगड किल्ला

सिंहगड किल्ला हा भारतातील पुणे शहराच्या नैऋत्येस 35 किमी अंतरावर असलेला एक डोंगरी किल्ला आहे.

या किल्ल्यावर उपलब्ध असलेल्या काही माहितीवरून असे दिसून येते की हा किल्ला 2000 वर्षांपूर्वी बांधला गेला असावा.

कौंडिण्येश्वर मंदिरातील लेणी आणि कोरीव काम याचा पुरावा आहे.

तानाजीच्या मृत्यूची बातमी ऐकून शिवाजीने “गड आला, पण सिन्हा गेला” – “किल्ला जिंकला, पण सिंह गमावला” अशा शब्दांत पश्चात्ताप व्यक्त केला.

एकेकाळी विस्तीर्ण तटबंदीचे काही भाग भग्नावस्थेत आहेत. किल्ल्यावर तानाजीचे स्मारक तसेच राजाराम प्रथम यांची समाधी आहे.

सिंहगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

14. जीवधन किल्ला

जीवधन किल्ला हा भारतातील महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर तालुक्यातील घाटघर या आधुनिक शहराजवळ 1 किमी अंतरावर असलेला एक डोंगरी किल्ला आहे.

समुद्रसपाटीपासून 1,145 मीटर (3,757 फूट) उंचीवर असलेला हा किल्ला सह्याद्रीच्या पर्वतराजीत आहे.

1815-1818 दरम्यान इंग्रजांनी वेढा घालून किल्ला लुटला आणि नष्ट केला.

जीवधन हे ट्रेकिंग शौकिनांच्या ‘प्रसिद्ध 5’ ट्रेकिंग स्थळांचा एक भाग आहे. चावंड, हडसर, शिवनेरी आणि नाणेघाट ही फेमस ५ ट्रेकमधील इतर ठिकाणे आहेत.

किल्ल्याच्या वर काही अनपेक्षित भांडार आहेत जे योग्य सावधगिरीने शोधले जाऊ शकतात. माथ्यावर देवीचे मंदिर आहे. मेन गेट आणि कल्याण गेटची स्थिती चांगली आहे.

जीवधन किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

15. पन्हाळा किल्ला

पन्हाळा किल्ला (पन्हाळगड, पन्हाल्ला (अक्षरशः “सापांचे घर”) म्हणूनही ओळखला जातो, हा भारतातील महाराष्ट्रातील कोल्हापूरच्या वायव्येस 20 किलोमीटर अंतरावर पन्हाळा येथे आहे.

सह्याद्री पर्वत रांगेतील खिंडीकडे पाहताना हे सामरिकदृष्ट्या स्थित आहे, जो महाराष्ट्राच्या अंतर्गत भागातील विजापूरपासून किनारपट्टीपर्यंतचा प्रमुख व्यापारी मार्ग होता.

त्याच्या मोक्याच्या स्थानामुळे, हे दख्खनमधील मराठे, मुघल आणि ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या अनेक चकमकींचे केंद्र होते, त्यातील सर्वात उल्लेखनीय म्हणजे पावनखिंडची लढाई.

येथे, कोल्हापूरच्या राणी, ताराबाई यांनी तिची सुरुवातीची वर्षे घालवली. किल्ल्याचे अनेक भाग आणि त्यातील वास्तू अजूनही शाबूत आहेत. आकाराने झिगझॅग असल्यामुळे त्याला ‘सापांचा किल्ला’ असेही म्हणतात

1659 मध्ये, विजापूरचा सेनापती अफझलखानाच्या मृत्यूनंतर, त्यानंतरच्या गोंधळात शिवाजीने विजापूरकडून पन्हाळा घेतला.

पन्हाळा किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

16. वासोटा किल्ला

वासोटा किल्ला (याला व्याघ्रगड (व्याघ्रगड) देखील म्हणतात) हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील सातारा जिल्ह्यात आहे.

पंत प्रतिनिधीची शिक्षिका ताई तेलीन हिने किल्ला पकडला तेव्हा त्याचा बचाव केला होता.

वासोटा किल्ल्याचे श्रेय पन्हाळ्यातील कोल्हापूर शिलाहार प्रमुख भोज II (1178-1193) यांना दिले जाते

१६ व्या शतकात वासोटा नेहमीच मराठे, शिर्के आणि मोरे यांच्याकडे राहिला.

1655 मध्ये जावळी जिंकताना शिवाजीने किल्ला स्वराज्यात समाविष्ट केला. अवघड नैसर्गिक संरक्षणामुळे शिवाजीने किल्ल्याचे नाव बदलून “व्याघ्रगड” (व्याघरा – म्हणजे वाघ) ठेवले.

१८१८ मध्ये इंग्रजांनी किल्ल्यावर जोरदार तोफखान्याने बॉम्बफेक करून वासोट्यावरील अनेक इमारती उद्ध्वस्त केल्या (चंडिका मंदिर, दारू-कोठार इ.) आणि ५ लाखांची मालमत्ता लुटली.

वासोटा किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

17. हरिश्चंद्रगड किल्ला

हरिश्चंद्रगड हा भारतातील अहमदनगर जिल्ह्यातील एक डोंगरी किल्ला आहे.

त्याचा इतिहास माळशेज घाट, कोथळे गावाशी जोडलेला आहे आणि आजूबाजूच्या प्रदेशाचे रक्षण आणि नियंत्रण करण्यात याने मोठी भूमिका बजावली आहे.

हरिश्चंद्रगड किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

18. राजमाची किल्ला

राजमाची किल्ला हा सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमधील (पश्चिम घाट) अनेक ऐतिहासिक किल्ल्यांपैकी एक आहे.

यात श्रीवर्धन आणि मनरंजन हे दोन जुळे किल्ले असून, दोन बालेकिल्ल्यांच्या सभोवताली विस्तीर्ण माची (पठार) आहे.

उधेवाडी हे राजमाची किल्ल्याच्या मनरंजन बालेकिल्लाच्या दक्षिणेकडील पायथ्याशी असलेल्या माचीवर (२०११ च्या जनगणनेच्या अहवालानुसार) सुमारे ६० घरांचे छोटेसे गाव आहे.

राजमाची किल्ल्यावर जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत, (अ) लोणावळ्यापासून [५] आणि (ब) रायगड जिल्ह्यातील कर्जत तालुक्यातील कोंदिवडे किंवा कोंढाणे गावातून.

लोणावळा – राजमाची हे अंतर 15 किमी आहे आणि या वाटेवर काही चढ-उतार असले तरी ते जवळजवळ एक साधे पायवाट आहे.

राजमाची किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

19. विसापूर किल्ला, माळवली

विसापूर किल्ला हा भारतातील महाराष्ट्रातील विसापूर गावाजवळील एक डोंगरी किल्ला आहे. हा लोहगड-विसापूर तटबंदीचा एक भाग आहे.

हे पुणे जिल्ह्य़ात माळवली रेल्वे स्थानकापासून ५ ते ६ किमी अंतरावर आहे, त्यापैकी ३ किमी खड्डा रस्ता आहे.

त्याची समुद्रसपाटीपासून 1084 मीटर उंची आहे. ते लोहगडाच्याच पठारावर बांधले आहे.

विसापूर किल्ला त्याच्या दुहेरी लोहगड किल्ल्यापेक्षा मोठा आणि उंचावर आहे.

हे मराठा साम्राज्याचे पहिले पेशवे बालाजी विश्वनाथ यांनी 1713-1720 CE दरम्यान बांधले होते.

विसापूर किल्ला लोहगडापेक्षा खूप नंतर बांधला गेला पण दोन्ही किल्ल्यांचा इतिहास एकमेकांशी घट्ट जोडलेला आहे.

विसापूर किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

20. अकोला किल्ला

अकोला किल्ला (ज्याला असदगड देखील म्हणतात) [उद्धरण आवश्यक] नरनाळा आणि अकोट किल्ल्यांसह अकोला जिल्ह्याच्या, महाराष्ट्र, भारतातील प्रमुख तटबंदी बनवतात.

गावाच्या संरक्षणासाठी अकोल सिंग याने त्याचा सर्वात जुना प्रकारचा चिखल तयार केला होता.

एक ससा कुत्र्याचा पाठलाग करताना त्याला दिसला आणि हे शुभ लक्षण समजून त्याने गावाच्या रक्षणासाठी इथे मातीची भिंत बांधली.

औरंगजेबाच्या कारकिर्दीत 1697 मध्ये असद खानने अकोला जोरदार तटबंदी केली होती.

अकोला किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

21. वसई किल्ला

वसई किल्ला ज्याला बसेन देखील म्हणतात, पालघर शहरापासून सुमारे 45 किमी अंतरावर आहे. हे वसई तालुक्यात आहे.

जुन्या शहरातील किल्ला हे उत्तरेला पोर्तुगीजांचे मुख्यालय होते, गोव्याच्या पुढे महत्त्वाचे होते.

वसईचा किनारी भू-किल्ला तीन बाजूंनी समुद्राने वेढलेला होता आणि भूस्खलनापर्यंत समुद्राच्या पाण्याने भरलेला खंदक होता.

त्याच्या 4.5 किलोमीटर लांबीच्या मजबूत दगडी भिंतीला 11 बुरुज होते.

किल्ल्याला दोन दरवाजे होते- पश्चिमेकडील जमीन-दरवाजा. किल्ल्यामध्ये पाण्याची टाकी, भांडार, शस्त्रागार इत्यादींनी सुसज्ज असलेला एक छोटासा बालेकिल्ला देखील होता.

किल्ल्यावर धान्य आणि भाजीपाला पिकवण्यासाठी शेततळेही होते. भिंतीच्या आतील सर्व जुन्या वास्तू आता मोडकळीस आल्या आहेत.

वसई किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

22. विजयदुर्ग किल्ला

विजयदुर्ग किल्ला (कधीकधी विझियादुर्ग म्हणून लिहिलेला) हा सिंधुदुर्ग किनारपट्टीवरील सर्वात जुना किल्ला आहे, जो शिलाहार घराण्यातील राजा भोजा II च्या राजवटीत (बांधकाम कालावधी 1193-1205) बांधला गेला आणि शिवाजीने त्याची पुनर्रचना केली.

पौराणिक कथेनुसार, हा फक्त दोन मराठा किल्ल्यांपैकी एक आहे जिथे शिवाजीने वैयक्तिकरित्या भगवा ध्वज फडकावला होता. दुसरा किल्ला तोरणा आहे.

विजयदुर्ग किल्ल्याला “पूर्व जिब्राल्टर” म्हटले जात असे, कारण तो अक्षरशः अभेद्य होता.

विजयदुर्ग किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

23. मल्हारगड किल्ला

मल्हारगड हा पुण्यापासून 30 किलोमीटर (19 मैल) अंतरावर असलेल्या सासवडजवळ पश्चिम भारतातील एक डोंगरी किल्ला आहे.

सोनोरी हे गाव पायथ्याशी वसल्यामुळे याला सोनोरी किल्ला असेही म्हणतात.

या किल्ल्याला मल्हारी देवतेचे नाव देण्यात आले आणि 1775 च्या सुमारास मराठ्यांनी बांधलेला शेवटचा किल्ला होता.

या गडाच्या माथ्यावरून जेजुरी शहर आणि पार्वती डोंगर दिसतो.

24. तुंग किल्ला

तुंग किल्ला हा भारतातील पुणे जिल्ह्यातील डोंगरी किल्ला आहे.

हे माळवली रेल्वे स्थानकापासून सुमारे 12 किमी अंतरावर आहे आणि लोणावळ्याहूनही येथे जाता येते.

तुंग किल्ल्याची समुद्रसपाटीपासून 1075 मीटर उंची आहे.

पवना बांधल्यापासून ते आता तिन्ही बाजूंनी पाण्याने वेढलेले आहे. पवना धरणापासून त्याच्या पायथ्याचे गाव तुंगीपर्यंत बोटीने जाता येते.

गडाच्या माथ्यावरून लोहगड, विसापूर, तिकोना आणि कोरीगड किल्ले स्पष्ट दिसतात.

तुंग किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

25. प्रबळगड किल्ला

प्रबळगड (याला मुरंजन, प्रधानगड किंवा प्रबळमाची असेही म्हणतात) हा माथेरान आणि पनवेल दरम्यान असलेला एक किल्ला आहे.

भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील रायगड जिल्ह्यांतर्गत येतो.

उत्तर कोकणातील पनवेल किल्ला आणि कल्याण किल्ल्यावर नजर ठेवण्यासाठी बहमनी सल्तनतीने प्रबळगड किल्ला बांधला होता.

शिवाजीच्या हल्ल्यादरम्यान, किल्ल्याचा कारभार “केसरसिंग” या मुघल सरदाराने केला होता आणि जोरदार प्रतिकार करणारा हा एकमेव किल्ला होता.

सिंग ऑक्टोबर 1657 मध्ये लढाईत मरण पावला.

हल्ल्यावेळी केसर सिंगच्या आईने स्वत:ला आणि नातवंडांना लपवून ठेवले होते.

शिवाजीने दयाळूपणे कृत्य करून महिला आणि मुलाला सुरक्षितपणे बाहेर जाण्याची परवानगी दिली.

26. सुवर्णदुर्ग किल्ला

सुवर्णदुर्ग किल्ला आहे जो अरबी समुद्रातील एका छोट्या बेटावर मुंबई आणि गोवा दरम्यान आहे.

कोकणातील हर्णैजवळ, भारताच्या पश्चिम किनार्‍याजवळ, भारताच्या महाराष्ट्र राज्यात.

किल्ल्यामध्ये किनार्‍यावरील हर्णै बंदराच्या पायथ्याशी असलेला कनकदुर्ग नावाचा आणखी एक छोटासा किल्ला देखील समाविष्ट आहे.

किल्ल्याच्या बांधणीचे श्रेय मराठा साम्राज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज यांना 1660 मध्ये दिले जाते.

त्यानंतर, छत्रपती शिवाजी महाराज, इतर पेशव्यांनी आणि आंग्रेंनी संरक्षणाच्या उद्देशाने किल्ले अधिक मजबूत केले.

1660 मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी अली आदिल शाह दुसरा याचा पराभव करून हा किल्ला ताब्यात घेतला.

कान्होजी आंग्रे (1667-1729), “समुद्रतला शिवाजी” म्हणून प्रसिद्ध असलेले कोळी मराठा नौदलाचे ऍडमिरल होते

1696 मध्ये कान्होजीचा नौदल ताफा येथे तैनात होता. तथापि, शाहू राजाने 1713 मध्ये किल्ला औपचारिकपणे कान्होजींच्या ताब्यात दिला.

सुवर्णदुर्ग किल्ल्याची संपूर्ण माहिती वाचण्यासाठी येथे क्लिक करा

27. घनगड किल्ला

घनगड हा भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील लोणावळा-खंडाळ्यापासून ३० किमी आणि पुण्यापासून १०० किमी अंतरावर असलेला एक किल्ला आहे.

हा किल्ला पुणे जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचा किल्ला आहे. किल्ल्याचा जीर्णोद्धार शिवाजी ट्रेल ग्रुपने स्थानिक ग्रामस्थांच्या मदतीने केला आहे.

किल्ला किमान 300 वर्ष जुना आहे. 2011-12 मध्ये जीर्णोद्धाराचे काम झाले.

या किल्ल्याचा उपयोग कैद्यांना ठेवण्यासाठी आणि पुणे ते कोकणातील व्यापारी मार्गावर लक्ष ठेवण्यासाठी केला जात असे.

१८१८ पर्यंत हा किल्ला मराठा साम्राज्याखाली होता.

१७ मार्च १८१८ रोजी कोरीगडच्या पतनानंतर हा किल्ला ब्रिटिश सैन्याला शरण आला.

28. हरिहर किल्ला

हरिहर किल्ला / हर्षगड हा महाराष्ट्रातील नाशिक शहरापासून ४० किमी, इगतपुरीपासून ४८ किमी, नाशिक जिल्ह्यातील घोटीपासून ४० किमी अंतरावर असलेला किल्ला आहे.

नाशिक जिल्ह्यातील हा एक महत्त्वाचा किल्ला असून, गोंडा घाटातून जाणारा व्यापारी मार्ग पाहण्यासाठी बांधण्यात आला होता.

त्याच्या विलक्षण दगडी पायऱ्यांमुळे त्याला अनेक अभ्यागत येतात.

किल्ल्यावर लहान प्रवेशद्वार असलेल्या साठवणगृहाशिवाय कोणतीही चांगली वास्तू उरलेली नाही.

किल्ल्याच्या मध्यभागी दगडी पाण्याच्या टाक्यांची मालिका आहे.

गडावरील सर्व ठिकाणांना भेट देण्यासाठी सुमारे एक तास लागतो.

29. इंदोरी किल्ला

इंदोरी किल्ला हा इंदुरी किल्ला म्हणूनही ओळखला जातो (मराठी: इन्दुरी किल्ला) हा भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील अनेक भूमी किल्ल्यांपैकी एक आहे.

हिल स्टेशन लोणावळ्याच्या जवळ आणि पुण्याच्या उत्तरेस 35 किमी (22 मैल) अंतरावर असलेला इंदोरी किल्ला समुद्रसपाटीपासून 1,033 मीटर (3,389 फूट) उंचीवर आहे.

हा किल्ला इंद्रायणी नदीच्या काठावर आहे. हा किल्ला बहुतांश काळ मराठा साम्राज्याखाली होता.

किल्ला इंदोरी गावापासून जवळ आहे. प्रवेशद्वार सुस्थितीत आहे.

किल्ल्याला 9 बुरुज आहेत जे तटबंदीने चांगले जोडलेले आहेत.

किल्ल्याच्या भिंती 30-40 फूट उंच बेसाल्ट खडकाच्या असून वरच्या बाजूला विटांनी काम केले आहे. किल्ल्याच्या आत कडजाईचे मंदिर आहे.

30. बर्डी किल्ला

सीताबर्डी किल्ला (बर्डी किल्ला), 1817 मध्ये सीताबर्डीच्या लढाईचे ठिकाण, मध्य नागपूर, महाराष्ट्र, भारत येथे एका टेकडीवर आहे.

हा किल्ला गोंड राजा राजा भक्त बुलंद शाह याने सन १७०२ मध्ये बांधला होता, त्यानंतर काही राजकीय कारणाने किंवा भोसेल आणि राजगोंड यांच्यात वाटाघाटी होऊन ही गोंवान क्वॉनची राजधानी होती

परंपरेनुसार सीताबल्डी हे नाव दोन यदुवंशी भावांवरून पडले – शितलाप्रसाद आणि बद्रीप्रसाद गवळी, ज्यांनी 17 व्या शतकात या भागावर राज्य केले.

हे ठिकाण “शितलबद्री” म्हणून ओळखले जाऊ लागले, जे ब्रिटीश राजवटीत “सीताबर्डी” बनले आणि नंतर त्याचे सध्याचे रूप “सीताबर्डी” किंवा “सीताबर्डी” धारण केले.

31. कोकण दिवा किल्ला

कोकणदिवा किल्ला हा महाराष्ट्रातील पुण्यापासून ७० किमी अंतरावर असलेला किल्ला आहे.

हा किल्ला रायगड आणि पुणे जिल्ह्याच्या सीमेवर आहे.

मुठा नदीच्या बाजूने घोल गावाच्या बाजूने रायगड किल्ल्यावरील संभाव्य हल्ल्यावर लक्ष ठेवण्यासाठी हा किल्ला महत्त्वाचा होता.

किल्ल्यावर एक गुहा आणि काही दगडी पाण्याची टाकी आहेत.

FAQ on Top 31 Forts in Maharashtra

निष्कर्ष

Top 31 Forts in Maharashtra महाराष्ट्रातील टॉप 31 किल्ले मराठी सर्व माहिती तुम्हाला कशी वाटली आम्हाला कमेंट मध्ये नक्की कळवा.

अधिक लेख वाचा

• विकी कौशल बायोग्रफी मराठी
• जेफ बेझोस बायोग्राफी मराठी
• प्रधानमंत्री आवास योजना मराठी